İngilizce'den dilimize geçen ve jet gecikmesi anlamına gelen jet lag, uzun seyahatlerde birçok kişinin yaşadığı bir sorundur. Uykusuzluk, odaklanma ve ruh halinde olumsuz değişimlere neden olarak kişinin yaşam kalitesini sekteye uğratan bir durumdur. Peki, çok sık duyduğumuz 'Jet lag nedir? Neden olur?' Dilerseniz yazımıza bakalım.
Sirkadiyen ritim, vücudun ne zaman uyuyup uyanması gerektiğine dair sinyaller veren iç saattir. Sirkadiyen ritim aynı zamanda gece ve gündüz üretilmesi gereken proteinleri, hormonları ve daha birçok faaliyeti kontrol eder. Bu hayat ritmi kişinin yaşadığı lokasyona göre kendini ayarlar. Kişinin çok kısa saat dilimleri içinde farklı yerlere seyahat etmesi sonucu sirkadiyen ritmin bu yeni saatlere alışamaması sonucu oluşan rahatsızlığa ise jet lag (hızlı uçak) denir. Gidilen yerlerdeki zaman farklılığı ne kadar artarsa jet lag olması olasılığı da o oranda artar. Örneğin; Amerika’dan gece 23:00’te uçağa binen kişi Amerika saatine göre 09:00’da Avrupa’da olur. Ancak saat farkına göre Avrupa’da saat 17:00’dir. Kısa bir süre sonra uyku vakti gelen kişinin biyolojik ritmi henüz öğle saatine uyum sağladığı için uykuya dalmada ve dinlenmede güçlük çeker.
Jet lag her kişide farklı belirtiler ile meydana gelebilir. Bu yüzden bazı kişilerde aşağıdaki belirtilerden bir tanesi görülebilirken, bazılarında daha fazla semptom oluşabilir. Jet lag sonucu oluşabilecek belirtiler şu şekildedir:
Bu belirtiler en az 2 saat dilimi arası seyahat edildiği zaman bir ya da iki gün içinde görülebilir. Bilhassa doğu yönüne ve birden fazla zaman dilimi geçildiği seyahatlerde belirtilerin süresi uzun ve etkileri fazla olabilir. Semptomları geçici olsa da jet lag yaşamak tatil veya iş seyahatlerinde önemli derecede konfor eksilten bir durumdur.
Jet lag oluşmasında iç ritim bozulmasının yanında güneş ışınlarının da etkisi oldukça büyüktür. Ayrıca uçak seyahatlerindeki kabin basıncı ve kabin atmosferi de etkenler arasında bulunur.
Güneş Işınları: Biyolojik saati düzenlemede güneş ışınları ilk sırada yer alır. Güneş vücuttaki melatonin hormonunu salgılamayı sağlar. Melatonin ise hücrelerin birbiri ile uyumlu bir şekilde çalışmasına yardımcı olur. güneş ışığı gözümüze vurduğu zaman gözün arka bölümünde kalan hücreler beynin hipotalamus denilen ve hücreleri düzenleyen kısmına sinyal gönderir. Geceleri ise düşük olan ışık sinyali epifiz bezinin çalışmasını sağlayarak melotonin salgılanır. Bu durum zarar gören hücrelerin yenilenmesini sağlar.
Kabin Basıncının ve Atmosferin Etkisi: Araştırmalara göre kabin basıncı saat değişimi olmasa bile uçuş esnasında bazı jet lag semptomlarına neden olabilir. Yanı sıra uçaklarda nem seviyesi düşük olacağı için az su tüketilmesi dehidrasyona (su kaybı) sebep olabilir.
Kişinin jet lag maruziyetini artıran etkenlerden bazıları şu şekildedir:
Bazı önlemler alarak jet lag etkilerini hafifletmek mümkün olabilir. bunlardan bazıları şu şekildedir:
Jet lag kendi kendine geçen bir durumdur. Fakat aşırı derecede jet lag etkisi gören birine doktor önerisi ile bazı uyku ilaçları verilebilir. Ancak bu ilaçlar ruh hali değişkenliği veya odaklanma sorununa çare olmazlar. Yapılan son çalışmalarda ise melatonin kullanımının jet lag için olumlu etki sunduğu görülmüştür. Bu yüzden doğuya seyahatte yatmadan evvel, batıya giderken de gündüz alınabilir. Ancak kesinlikle alkol ile birlikte alınmamalıdır.
