Bağlanma kuramı, bireylerin bebeklik döneminde bakım verenleriyle kurduğu ilişkinin, hayat boyu bağlanma tiplerini nasıl şekillendirdiğini inceler. John Bowlby tarafından geliştirilen bu teoriye göre, güvenli bağlanma bireylerde sağlıklı ilişkiler ve özgüven oluştururken; güvensiz bağlanma (kaygılı, kaçıngan, kararsız) terk edilme korkusu, mesafeli davranışlar veya tutarsızlıkla kendini gösterebilir. Bağlanma tipleri yetişkin romantik ilişkilerde ve ebeveyn-çocuk ilişkilerinde belirgin bir şekilde etkili olur. Psikolojik destekle, “kazanılmış güvenli bağlanma” mümkündür.
Bağlanma kuramı, kişiler arasındaki duygusal ilişkiye ve bağa odaklanır. Burada bahsedilen ilişki sevgililik / evlilik ilişkisi olabileceği gibi, ebeveyn-evlat ilişkisi de olabilir. İnsan bebeği, hayatta kalabilmek için bir yetişkinle (genellikle anne) bağ ve ilişki kurma ihtiyacıyla doğar. Erken dönemde kurulan bu bağın özellikleri, yetişkin hayatta ve yaşam boyu bağlanma tipini belirlemede önemli bir rol oynar.
Bağlanma Kuramını ortaya atan ilk bilim insanı, bağlanmayı insanın doğuştan sahip olduğu evrimsel bir hayatta kalma becerisi olarak gören John Bowlby’dir. Bowlby özellikle çocukların ebeveynden ayrı kaldıkları zamanlarda yaşadıkları kaygı, öfke ve üzüntü ile ilgili araştırmalar yapmıştır.
Bebeğin bakım görmesi, beslenmesi, ihtiyaçlarına duyarlı olunması hem özgüvenini hem de dış dünyaya güvenini belirlemektedir.
Bebekliğinden itibaren ihtiyaçları dikkate alınan, şefkat ve bakım gören birey Güvenli bağlanırken; yoksun kalan, düzensiz ilgi ve bakım gören veya görmeyen bireyler Güvensiz (Kaygılı, Kaçıngan veya Kararsız) bağlanır. (İngilizce orijinal terimler Secure, Ambivalent, Avoidant, Disorganized Attachment olup, Türkçe’ye çeviride farklılıklar görülmektedir.) Kurama göre bireyin yetişkin hayatında da romantik partneriyle ve sonrasında kendi çocuğuyla ilişkisinde; kendi bebekliğinde bakım vereniyle kurduğu ilişkideki bağlanma tipinin görülmesi beklenmektedir.
Güvenli bağlanan çocuklar, ebeveyn ortamdan ayrıldığında sıkıntı yaşar ve ebeveyn geri döndüğünde neşelenir. Her ne kadar ebeveyn ayrıldığında rahat hissetmese de ebeveyne güven duymakadır ve döneceğini bilir. Olumsuz duygular yaşadığında, ebeveyni tarafından kolayca sakinleştirilebilir.
Yetişkin hayatlarında, romantik ilişkilerinde, kendilerine değer veren ve ilgi gösteren bir kişiyle ilişkilenir. İlişkide şefkat ve ilgi alır ve verir, paylaşımcı ve rahattır. Kendisine ve partnerine güvenir. Kendisinden hoşlanmayan bir kişiye ısrarcı davranmaz, tacizkar davranışlarda bulunmaz. Sevilmediği yerde durmaz. Ayrılığı kaldırabilir.
Kendi çocuğuyla ilişkisinde şefkat ve güven verebilir, çocuğun bireyliğini fark ederek doğru sınırların belirlenmesini sağlayabilir, yaşına uygun sorumluluk verebilir. Çocuğa yönelik terk edici, cezalandırıcı veya ihmal edici davranmaz.
Kaygılı bağlanan çocuklar, ebeveyn ortamdan ayrıldığında yoğun sıkıntı yaşar. İhtiyacı olduğunda ebeveynin yanında olacağından emin değildir. Ebeveyn geri döndüğünde de kolayca rahatlayamaz.
Yetişkin hayatında da romantik ilişkilerde terk edilme korkusu, değersizlik ve yetersizlik hissi, kıskançlık yaşaması muhtemeldir. Kendisinden uzak durmaya çalışan bir kişiye fazla ısrarcı davranabilir, ilişkinin bitmesi fikri onda çok yüksek kaygı yaratacağı için sınırları ihlal edebilir.
Çocuğuyla ilişkisinde de çocuğu tarafından sevilmeme endişesiyle müsamahakar davranabilir ya da çocuğun davramışlarını kontrol etmek için sevgiyi ve ilgiyi geri çekme ile tehdit edebilir.
Kaçıngan bağlanan çocuk, ebeveyn ortamdan ayrıldığında bu durumdan etkilenmiyor gibi davranır. Umrunda değilmiş gibi görünür. Bu bağlanma tipi genelde ihmal eden, reddedici veya istismar içeren bir ebeveynlik nedeniyle gelişir. Yetişkin hayatında romantik ilişkilerde ilgisiz ve mesafelidir. Yardım istemez, ilişkilenmemeye çalışır. Çocuğuna yönelik mesafeli olabilir.
Kararsız (kaygılı-kaçıngan) bağlanan çocuk, kaçıngan ve kaygılı tip bağlanma davranışlarının karışımını gösterir. Genellikle ebeveynlerin tutarsız yaklaşımı veya bir ebeveyne bağlanamayacağı kimsesizler evinde büyüyen çocukların dağınık bağlanması beklenir. Yetişkin hayatlarında hem romantik ilişkilerinde hem de çocuklarına karşı hem kaygılı hem de kaçıngan davranabilirler. Bireyler için, sahip oldukları bağlanma tipinin dışında davranmak çoğu zaman oldukça zordur. Ancak psikolojik destek ile “kazanılmış güvenli bağlanma” mümkündür.
