Özellikle yaz aylarında ani yükselen sıcaklık ve nem sebebiyle güneş çarpması vakaları sıkça görülür. Her yaştan kişiyi etkileyebilen bu durum yüksek ateş, mide bulantısı, kusma ve bilinç kayıpları gibi semptomlara neden olur. Ancak vücut ısısı 40 derecenin üstünde seyreden bireylerde zaman kaybedilmeden gerekli tedbirlerin alınması önemlidir. Peki, güneş çarpması nasıl tedavi edilir? Detaylar yazımızda.
Güneş çarpması, özellikle güneşin dik açıyla geldiği yaz ayları başta olmak üzere yüksek derecedeki sıcaklıklarda güneş ışığına maruz kalınması nedeniyle vücut ısının aşırı yükselmesidir. Bu sıcakta aşırı kalma halinin en ciddi tablosunda vücut sıcaklığı 40 derece ve üzerine çıkar ve vücudun terleme veya su kaybetme düzenini bozarak kalıcı hasara ve hatta ölüme dahi neden olabilir. Güneş çarpması her yaştaki bireylerde görülse de özellikle 4 yaş altındaki çocuklar ve 65 yaş üzerindeki yetişkinler daha risklidir. Ayrıca böbrek yetmezliği, yüksek tansiyon (hipertansiyon), kanser, obezite hastaları, kronik rahatsızlıkları bulunanlar ve çeşitli psikolojik rahatsızlıkları olan kişilerde risk grubunda bulunurlar.
Aşırı derecede güneş ve sıcak maruziyeti akabinde vücutta su ve tuz kaybı oluşur. Bu da halsizlik, güçsüzlük ve kas krampı gibi bitkinlik tablosuna neden olur. Durumun ilerlemesi ve vücudun ısı dengesini koruyamaması durumunda ise vücut sıcaklığı tehlikeli şekilde yükselerek güneş çarpmasına sebep olabilir. Rektal ölçüm ile 40 derece ve üzeri vücut sıcaklığı güneş çarpmasının ana semptomudur.Yanı sıra; kafa karışıklığı, huzursuzluk, konuşma bozukluğu, deliryum, nöbet ve koma şeklinde devam edebilir. Güneş çarpmasının genel belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
Güneş çarpması neden olduğuna dair cevap, genel anlamda ikiye ayrılır.
Efor ilişkili: Güneş çarpmasının meydana gelmesinde sıcak yerlerde yoğun fiziksel aktivite yapılmasıdır. Bu tipte bir güneş çarpması bilhassa sıcak ortamlarda çalışmaya alışık olmayan kişilerde meydana gelir. Spor faaliyetlerinde sıcakla alakalı vaka olması kalp sorunlarından kaynaklı durumlara göre ortalama10 kat daha çoktur.
Efor ilişkili olmayan: Bu güneş çarpması olgularında ise tablonun gelişimindeki temel etken sıcak ortama fazla maruz kalınmasıdır. Özellikle nem oranının da yüksek olduğu havalarda uzun süre kalınması klasik güneş çarpmasına sebep olur. Yaşlılar ve kronik hastalığı olanlar klasik güneş çarpmasına karşı yatkındır ve dikkatli olunması gerekir.
Her iki durumdaki güneş çarpması durumlarında da çok katlı giyinme, alkol tüketimi ve terleme sonucu sıvı kaybı olması ve doğru şekilde yerine konmaması gibi yanlış durumlar etkili olabilir.
Güneş çarpması teşhisinde ilk olarak şüphelenilen hastanın yaşamsal fonksiyonları kontrol edilerek sıkı takibe alınır. Daha sonra tam kan sayımı, pıhtılaşma parametreleri, kan gazı, serum kreatin kinaz düzeyi ve idrarda myoglobin varlığının araştırılması için tetkikler yapılır. Çoğunlukla güneş çarpması yaşayan hastalarda soluk alıp verme hızlanmış ve kalp hızı artmış olarak tespit edilir.
Kan sonuçlarında sodyum, potasyum ve solunum gazları oranı, merkezi sinir sisteminin etkilenip etkilenmediğine bakılır. Güneş çarpmasına bağlı İdrar renginin koyulaşması görülebilir ve bu olay, böbrek işlevinin de etkilendiğine işaret edebilir. Bu nedenle önemlidir. Serum kreatin kinaz düzeyi ise kas dokusunun hasar gördüğünü belirtir. Diğer organların nasıl durumda olduğu ise çeşitli görüntüleme yöntemleri ile anlaşılabilir.
Güneş çarpma vakalarının tedavisinde ana amaç bireyin vücut sıcaklığının düşürülmesidir. Bu sayede başta beyin olmak üzere diğer hayati organların tahribata uğramasının engellenmesi hedeflenir. Vücut sıcaklığının hızlıca düşürülmesinde soğuk banyo alınması etkilidir. Fakat yaşlı veya herhangi bir kalp rahatsızlığı olan kişilerde buz banyosu bazı yan etkilere neden olabileceğinden çok dikkatli olunmalıdır.
Bu tedavinin mümkün olmadığı zamanlarda ise sağlık çalışanlarının yapacağı hastanın vücut ısısını düşürücü etki sunan evaporatör (buharlaştırıcı) soğutma kullanılabilir. İşlemde hastanın vücuduna soğuk su damlatılır ve sonra ılık hava akımı ile buharlaştırılır. Doğal terleme ile oldukça benzerdir. Ayrıca kasık ve koltuk altına buz torbası koyulması, güneş çarpması için uygulanan diğer yöntemlerden biridir.
Vücut ısısı soğutulan bazı kişilerde titreme gelişebilir. Titremenin aşırı bir durumda olduğu hastalarda ise çeşitli ilaçlar ile sakinleşme sağlanabilir. Güneş çarpması tedavisi için dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta da ateş düşürücü ilaçlardan kaçınılmasıdır. Aksi takdirde bu ilaçlar karaciğer üzerinde zehirleyici etki sağlayabilir.
Yetişkinleri ve çocukları güneş çarpmasından korunmak için birçok korunma yöntemi mevcuttur. Bunlardan bazıları şu şekilde sırlanabilir:
