‘Uğrunda ölünecek bir amacınız yoksa yaşadığınız da şüphelidir.’ Tükenmişlik durumunu kısaca anlatan cümlelerden birisidir. Yani kişinin kendini varoluşuna adadığı ve yaparken kendinden bir şey kattığı bir motivasyon kaynağı yoksa o kişinin yaşadığından bile şüphe edilmelidir. Peki, tükenmişlik durumundan kişiyi çıkaracak bu motivasyon kaynağı nasıl bulunur?
İlk olarak 1974’te Freudenberger tarafından ortaya atılmış olan tükenmişlik kavramı, insanların aşırı stresli veya istemediği bir iş ortamında çalışması sonucu işinin gereklerini tam olarak yerine getiremediği bir duygusal tükenme halidir. Bu sendrom kişiyi hiçbir şey yapmama durumuna getirebilir. Bu da kişide; kronik yorgunluk, umutsuz hissetme, kendini izole etme ve öz bakımını azaltma gibi belirtilere yol açabilir. Bu hastalıkla ilgili detaylı bilgiye 'Tükenmişlik sendromu nedir?' yazımızdan ulaşabilirsiniz.
Tükenmişlik ruh halinden çıkabilmek için kişinin kendine dönmesi ve kendi özelliklerini gözden geçirmesi gerekir.Toplumdaki hiçbir kişi tesadüfen bir araya gelmiş parçalar değildir. Yani varoluş anlamı bakımından her bireyin dünya üzerinde bir anlamı bulunur. Bu, kimi kişide güzel bir ses, kimi kişide bir mühendislik dehası olarak ortaya çıkabilir. Kişi kendinde bulunan bu biricik özelliği bulur ve doğru bir şekilde işlerse ömür boyu kendini motive edecek kaynağa da erişerek kendini tüketen etkenlerden uzaklaşabilir.
Genel olarak çalışılan iş ile alakalı yaşanan bu olumsuz duydu bozukluğunun düzelmesi için istenildiği zaman iş değiştirmek mümkün olamayabilir. Ancak tükenmişlik sendromu ile başa çıkmak için şu yöntemlere başvurulabilir:
Kişinin isteği ve yeteneği dışında bir bölüm okuması ve istemediği bir işte çalışması, özellikle toplumumuzda çok yaygın olan bir durumdur. Örneğin; sanatsal yeteneği olan birisinin finansla alakalı bir iş kolunda çalışması, her mesaisinin isteksiz ve sıkıcı geçmesine neden olabilir. Bu durumda zamanının büyük bir çoğunluğunu işte geçirdiği için kişilerde kaçınılmaz bir mutsuzluk ve isteksizlik hissine yol açabilir. Şayet kişinin imkanı varsa kendi özelliklerine uygun ve yaparken mutlu hissedeceği yeni bir iş koluna geçmek tükenmişlik hissini giderebilir.
Eğer kişinin yaparken hoşnut kalmadığı bir işi var ve işini değiştirme şansı yok ise, bu durumda bulunduğu konumun anlamını olumlu olarak sorgulayabilir. Mesela hastanede temizlik işi yapan birisi kendini bu konuda değersiz görebilir. Ancak temizliğin hastalar ve doktorlar açısından enfeksiyon riskini azaltmada ne kadar önemli olduğunu düşünerek ne kadar önemli bir iş yaptığını düşünürse motivasyonunu yükseltebilir. Bu yüzden kişinin mevcut koşullarda odağını onu mutlu edecek taraflara çekmesi sıradan görünen işlere bile değerli anlamlar yükleyebilir.
Büyük bir kısmı iş hayatıyla ilgili görünse de tükenmişlik insan hayatındaki bütün ögelerle alakalıdır. İnsan hayatı da yalnızca işten ibaret değildir. Bu yüzden özel hayatta kişiyi de motive den unsurlar nelerdir? Nasıl mutlu olabilir? Gibi soruları kendine sormalıdır. Bu sayede tükenmişlik durumundan onu çıkarabilecek hobilere, aktivitelere veya kişilere yönlenebilir.
Tükenmişlik hissi yaşayan yaşamayan fark etmeksizin kişilerin iş veya özel hayatta kedilerini başkalarıyla kıyaslamaması gerekir. Çünkü bireysel farklılıklar ve koşullar her kişide değişken dinamiklerdir. İş hayatında belirli bir konuma gelmek her bireyde farklı hızda gelişebilir. Bu yüzden başkalarıyla kıyaslama yapmak yerine, kişinin kendisi için koyduğu hedeflere nasıl ulaşabileceğine konsantre olması daha doğru olacaktır.
Daha önce iş veya özel yaşamında tükenmişlik yaşamış kişilerle durumuzu paylaşarak onlardan destek alınabilir. Bu kişilerin neler yaşadığı bu durumu nasıl yönettiği gibi konularda konuşmak rahatlatıcı olabilir.
İnsanlar yoğun yaşam koşullarında ilk olarak spordan vazgeçerler. Ancak kısa zaman ayıracağınız bir yürüyüş veya birkaç dakikanızı alacak bazı egzersizler vücutta seratonin (mutluluk hormonu) salgılanmasını sağlayarak daha iyi hissetmeye yardımcı olur. Başlaması zor olsa da belli bir düzene girdiğinde spor yapmanın yarattığı değişim motivasyon kaynaklarından biri olacaktır.
Sağlıklı beslenmenin olumlu bir ruh hali ile bağlantısı vardır. Bu yüzden kötü hissettiğiniz zamanlarda işlenmiş gıdalardan, fazla kafeinden ve alkolden uzak kalınmalıdır. Daha doğal ve yatıştırıcı besinlere yönelmek en doğrusu olacaktır.
Gönüllü işler yapmak, sivil toplum kuruluşlarında yer almak duygusal anlamda size iyi gelebilir. Başkaları için yapılan iyilikler hayatınıza daha anlam katabilir ve kendinizi iyi hissetmenizi sağlayabilir.
Tüm bu değişimlere rağmen tükenmişlik duygusundan sıyrılamıyorsanız profesyonel bir yardım için terapist desteği alabilirsiniz.
