Çinko; hormonal dengenin korunması, vücut fonksiyonlarının yürütülmesi, yapım ve onarım faaliyetlerinin devam etmesi gibi birçok önemli görevi olan bir mineraldir. Başta yetersiz beslenme olmak üzere farklı nedenlerden dolayı her yaşta çinko eksikliği görülebilir. Ancak bu eksikliğin ileri seviyelere gelmesi değişik sağlık problemlerinin oluşmasına sebep olabilir. Peki, çinko eksikliği nasıl önlenir? Detaylar yazımızda.
Çinko, bağışıklık sistemi ve hücre bölünmesinde önemli bir fonksiyona sahip mineral türüdür. Doku ve organların çalışmasına yardımcı olan demir minarelinden sonra, en önemli element olarak çinko gelir. Bağışıklık sistemi üzerinde vücut faaliyetlerinde önemli işlevleri olan çinkonun yetişkin kişilerin vücudunda 2 g olarak bulunduğu tahmin edilir. Bu miktarın %80’ den çoğu kemik, kas, saç ve deride yer alır. Bu yüzden güçlü sinir sistemi ve immün sistem için vücuda yeterli çinko alımı sağlanmalıdır.
Yetişkin kişilerde günlük olarak ihtiyaç duyulan çinko miktarı ortalama 15-20 mg’dır. Hamilelik, emzirme, gelişim dönemleri gibi hallerde bu miktar farklılık gösterebilir. Bu miktarın karşılanamaması durumuna çinko eksikliği denir. Yetersiz ve dengesiz beslenme, kronik hastalıklar ve gebelik gibi çeşitli etkenler sebep olabilir. Çinkonun diğer bazı minerallere nazaran günlük ihtiyaç miktarının az olmasına rağmen, vücutta depolanamaması sebebiyle çinko eksikliği, hızlı bir şekilde belirti gösterir. Bu yüzden de yaygın görülen bir sağlık problemidir. Çinkonun mineralinin vücuttaki görevleri şu şekilde sıralanabilir:
Bu yüzden dolayı çinko eksikliğinin belirtileri konusunda çok dikkatli olunması gerekir. Eksikliğinin yaşanması durumunda bir an evvel mineral takviyeleri ve beslenme planlaması ile yerine konulması önemli olan bir mineraldir.
Çinko düşüklüğü olması, çeşitli semptomlar ile kendini gösterebilir. Yaygın bir şekilde karşılaşılan çinko eksikliği belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
Sık görülen bu belirtilerin yanı sıra bazı hallerde çinko eksikliği herhangi bir semptoma neden olmayabilir. Bilhassa erken dönemdeki çinko eksikliğinde belirtiler yaşasa da fark edilecek boyutta olmayabilir. Ancak eksikliğin düzeyi arttıkça semptomların sayısında ve şiddetinde artış görülür. Bu yüzden yukarıdaki belirtilerden birkaçının yaşandığı durumlarda doktora danışarak gerekli kontrolleri yaptırmak önemlidir.
Çinko eksikliğine neden olan en yaygın sebep beslenmeyle alakalı problemlerdir. Kırmızı ve beyaz et, deniz mahsulleri, yumurta, kuruyemişler, tam tahıllar, mantar, karaciğer, süt ve ürünleri gibi gıdalar çinko açısından zengindirler. Bu gibi besinleri gerektiği kadar tüketmeyen bireylerde çinko ihtiyacının karşılanması zordur. Ayrıca çinko mineralin vücutta doğru bir şekilde emilebilmesi için protein ihtiyacının da karşılanması gerekir. Bu yüzden yeteri kadar protein tüketmeyen, herhangi bir hastalıktan dolayı proteini kısıtlanmış diyet yapan kişilerde ve vejetaryen, vegan beslenme modellerini uygulayan bireylerde çinko eksikliği sık görülür. Bunların dışında ise çinko eksikliğine etken olabilecek diğer durumlar şu şekilde sıralanabilir:
Çinko eksikliği şikayeti ile hekime gelen hastalarda fiziksel muayene, problemi işaret edebilecek bulguların teşhis etmede önemli fikirler verebilir. Doktorun yaptığı muayene sırasında saçlar, cilt ve tırnak yapısı incelenebilir. Yanı sıra zihinsel faaliyetler, tat ve koku duyuları ya da enfeksiyonlara yakalanma sıklığı gibi konular hakkında çeşitli sorular sorulabilir. Ayrıca hastanın beslenme alışkanlıkları öğrenilerek herhangi bir özel beslenme planının olup olmadığı, varsa kişide bulunan farklı hastalıklar ve kullanılan ilaçlar hakkında da sorular sorulur. Çinko eksikliği şüphesi olan kişiler için bazı laboratuvar testleri de yapılarak çinko düzeyleri ölçülebilir. Çinko miktarı, kan testleri ya da saç örneği ile yapılan testlerle bulunabilir.
Kanda bulunan çinko düzeyinin ortalama referans değerleri 1 aydan küçük bebekler için 50-125 mg/dL,
1 aylıktan 15 yaşa değin 60-135 mg/dL, 15 yaştan sonra ve yetişkinlikte ise 70-150 mg/dL olarak belirtilebilir.
Saç üzerinden yapılan çinko testi için ise referans değer 100-280 mg/g olarak belirlenir. Verilen bu referans değerlerin altında olan çinko sonuçları çinko eksikliği tanısı için yeterlidir. Referans aralıkları laboratuvarlara göre değişkenlik gösterebileceği için test sonuçlarının bulunduğu belgede yazan referans aralığı değeri üzerinden inceleme yapılarak sonuçlar mutlaka doktora gösterilmelidir.
Doktorun kesin teşhis koyduğu çinko eksikliği için diyetisyen eşliğinde beslenme programı ve çinko içeren besin takviyeleri de alınabilir. Çinko eksikliği tedavisi kolay yapılabilen bir sağlık problemidir. Ancak hastaların beslenme düzenlerinde uzun dönemli değişiklikler yapması gerekir. Çinko açsından zengin olan bazı besin grupları ise şu şekilde sıralanabilir:
Bilhassa hayvansal besinlerde bulunan çinko vücudun çok hızlı emilim gerçekleştirdiği gruptur. Bu yüzden hastaların daha yavaş emilimi olan tahıllar gibi besin gruplarını tüketmeden önce hayvansal gıdalar tüketmesi tavsiye edilir. Ancak bu düzeni günlük çinko miktarını aşmamak koşuluyla yapmaları önemlidir. Bu aşamada diyetisyenin planına uyulmalıdır.
İleri derecede çinko eksikliği olan kişiler ise çinko takviyeleri kullanabilir. Fakat bu takviyelerin çinko eksikliği olmadan alınması sakıncalıdır. İçeriklerine göre takviye ediciler antibiyotikler veya idrar söktürücü ilaçlar ile etkileşime girebilir. Bu yüzden, takviyeler mutlaka bir hekime danışarak kullanılmalıdır.
